ΔΕΥΤΕΡΑ 8/12/2025 – ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΡΙΟ 3, ΩΡΑ 8:15 Μ.Μ.

Η προβολή εντάσσεται στο πλαίσιο του European Award Season 2026.

Ένας ετοιμοθάνατος συγγραφέας αναστοχάζεται τη ζωή του, σε μια ονειρική αναπόληση όπου τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα και τα προσωπικά του συναισθήματα και βιώματα συμπλέκονται άτακτα το ένα με το άλλο σε ένα κουβάρι της μνήμης. Από τα σπουδαιότερα αριστουργήματα του ασύγκριτου ποιητή του κινηματογράφου Αντρέι Ταρκόφσκι αλλά και του παγκόσμιου κινηματογράφου, ο «Καθρέφτης» είναι μια αλληγορική εμπειρία εμβύθισης στο σύμπαν του μεγάλου δημιουργού.

«Η ποίηση είναι πολύπαθη έννοια. Συχνά από αυτούς που την εξασκούν, συχνότερα από εκείνους που την αποτιμούν και δυστυχώς σχεδόν πάντα από αυτούς που επιμένουν να την συσχετίζουν με την κινηματογραφική δημιουργία. Προτού αποφύγουμε να ορίσουμε την ποίηση σαν όχημα αφήγησης στο σινεμά, ήδη ένα πρώτο λάθος άλλωστε, η ποίηση δεν μπορεί να είναι όχημα, η ουσία της είναι τελεολογική, ας επιχειρηθεί μια ταχεία επισκόπηση του τι (οπωσδήποτε) δεν είναι ποίηση.

Ποίηση λοιπόν δεν είναι οι αφηγηματικοί σουρεαλισμοί, οι αλλόκοτες εκφράσεις μιας πλοκής, «κάτι παράξενα» που εμφανίζονται στο κάδρο. Ποίηση φυσικά δεν μπορεί να είναι οι ρεμβασμοί πορτοκαλόχρυσων ηλιοβασιλεμάτων, τα στιχάκια που διαβάζει ο ρομαντικός ήρωας στην ρομαντική ηρωίδα (εισαγωγικά άφθονα στο ρομαντικοί), ένα άλογο που τρέχει. Ποίηση δεν είναι οι μηχανισμοί.

Έχοντας πει, σε συντετμημένη μορφή, τα παραπάνω, τίθεσαι αντιμέτωπος με τον «Καθρέφτη». Κι έχει ενώπιόν σου ένα έργο που θέτει, αντιθέτει και συνθέτει εικόνες, λόγια και μουσική, με αυτό που η κριτική αρέσκεται να ονομάζει «αντιαφηγηματικό» τρόπο και με μια πλοκή που αρνείται να ορίσει στερεοτυπικά τον εαυτό της, να συγχρονίσει με παραδοσιακό τρόπο την ιδιοσυγκρασία της, να προσπαθήσει να γίνει κατανοητή με το κλασικό, γραμμικό τρόπο που συνήθως ακούμε τις ιστορίες. Διότι αυτός είναι ο πεζός τρόπος να κάνεις σινεμά. Δεν είναι κακός, φυσικά, δεν είναι κατώτερος, δεν είναι εύκολος. Είναι άλλος. Και μέσα από την σκιαγραφημένη ιστορία του μέσου έχει οριστεί σαν ο περπατημένος δρόμος.

Ο Ταρκόφσκι όμως θα ανακατέψει τα πάντα. Θα γράψει ένα σενάριο (μαζί με τον στενό του φίλο Αλεξάντρ Μισάριν) που θα πει την ιστορία ενός 40χρονου άνδρα (του ίδιου του Ταρκόφσκι), κοιτώντας μέσα από τρεις χρόνους, παραταγμένους όμως με την μνημική συνοχή, όχι την «κανονικά» αφηγηματική. Και στο μοντάζ οι εικόνες απροειδοποίητα, όπως οφείλει η μνήμη, όπως το όνειρο των συναισθημάτων, θα διαδέχονται η μια την άλλη μ’ έναν τρόπο βαθιά συνειρμικό, βαθιά πυκνό.

Όπως ακριβώς η ποίηση καταλήγει σε πυκνά, λιγόλογα αποστάγματα εκτεταμένων σκέψεων, έτσι και ο «Καθρέφτης» θα αναζητήσει την νοηματική του (που ΔΕΝ θα είναι ίδια για τον καθένα), μέσα από διαδοχές, συνεκδοχές, αλληγορίες κι περιρρέουσες ατμόσφαιρες. Αν ποίηση είναι η σύσταση ενός ιδιωτικού σύμπαντος, ολοκληρωμένου κι εσωτερικά συμπαγούς, που για να εισέλθεις πρέπει να βρεις τα κλειδιά που σου δίνει πολλές φορές η κοινή εννοιοδότηση λέξεων, έτσι και το ποιητικό σινεμά δεν μπορεί παρά να παρουσιάσει μια πλήρη φιλοσοφία φτιαγμένη από εικόνες-ψηφίδες που πρέπει να προσπαθήσεις να καταλάβεις ενώ τους αφήνεσαι να τις συναισθανθείς.

Ο «Καθρέφτης» πέρασε δύσκολα μέχρι να εγκριθεί από την Σοβιετική λογοκρισία, ο Ταρκόφσκι κόντεψε να εγκαταλείψει τη χώρα του για να τον γυρίσει, τελικά πέρασε το ’73. Όταν ο σκηνοθέτης τον παρουσίασε στους λογοκριτές έτοιμο έργο, δίχασε εντελώς ανάμεσα σ’ εκείνους που τον βρήκαν ακατάληπτο και σ’ εκείνους που τον θεώρησαν αριστούργημα των εποχών. Πέρασε, όπως πάντα, των πρώτων, κι έτσι η ταινία είχε μια πολύ περιορισμένη διανομή που με την σειρά της προσέκρουσε σε μια εποχή ανέτοιμη που επίσης διχάστηκε.

Στο πέρασμα των χρόνων η κριτική αποφάνθηκε παραληρούσα θεωρώντας το μια από τις κορυφαίες ταινίες όλων των εποχών, στέμμα για πολλούς μιας φιλμογραφίας επτά μόλις ταινιών που κυριολεκτικά δεν μπορείς να διαλέξεις.

Με την φωνή του πατέρα του Αρσένι να απαγγέλει στίχους της υπέροχης ρωσικής του ποίησης, τον μεγάλο (και τόσο πρόωρα χαμένο) Ανατόλι Σολονίτσιν να πλαισιώνεται από την έξοχης ομορφιάς Μαργκαρίτα Τερέχοβα (ακόμα και τον Ινοκέντι Σμοκτουνόβσκι σε μια ραδιοφωνική ερμηνεία του ήρωα Αλεξέι ως ενηλίκου), τις ανεπανάληπτες εικόνες υποδειγματικού μοντάζ χρονολογικά ανακατεμένης αφήγησης (η τεράστια ποιοτική διαφορά από την ορθολογική αγγλοσαξονική λογική ενός Νόλαν), ο «Καθρεφτης», στα αχρονικά 45 του είναι το υπόδειγμα ενός σινεμά που δεν φτιάχνεται πια και, η αλήθεια είναι, δεν θα μπορούσε ποτέ να επαναλαμβάνεται στην ιστορία.  Κείμενο του Ηλία Δημόπουλου για το cinemagazine.gr)»

Σκηνοθεσία: Αντρέι Ταρκόφσκι Σενάριο: Αντρέι Ταρκόφσκι, Αλεξάντρ Μισαρίν Πρωταγωνιστούν: Μαργαρίτα Τερέχοβα, Ιγκνατ Ντανίλτσεβ, Λαρίσα Ταρκόφσκαγια, Ολεγκ Γιανκόφσκι, Φίλιπ Γιανκόφσκι κ.ά. Φωτογραφία: Γκεόργκι Ρέρμπεργκ Μοντάζ: Λουντμίλα Φεϊγκίνοβα Μουσική: Έντουαρντ Αρτέμιεβ Διάρκεια: 106′ Γλώσσα: Ρωσσική με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους Παραγωγή: Σοβιετική Ένωση, 1975